Anksiyete nedir? Belirtileri nelerdir? Tedavisi nasıl yapılır?
Anksiyete bir diğer ismi ile kaygı bozukluğu psikolojik bir rahatsızlıktır. Aslında herkes belirli durumlarda kaygılansa da anksiyetenin aşırı dozda olması psikolojik bir rahatsızlık yerine geçebilir. Peki anksiyete nedir? Tanı nasıl konur? Belirtileri nelerdir? Tedavisi nasıl olur? Psikiyatri Uzmanı Dr. Tuba Erdoğan anksiyete konusu hakkında detaylı bilgiler verdi.
Anksiyete nedir?
Anksiyete; kaygı veya endişe, 17. yüzyıldan bu yana birçok şekilde tanımlanmış olup, günümüzde önemi giderek artmaktadır. 19. yüzyılda, organizmanın iç dengesini bozan uyaranlara karşı organizmanın uyum sağlamak için verdiği yanıt olarak tanımlanan anksiyete günümüzde, her bireyin hayatının bir döneminde yaşadığı, psikolojide emosyon olarak kavramlaştırılmış bir yaşantı halidir.
İnsanların varoluşundan bugüne anksiyete, her türlü tehlikeyi savuşturmak için sıkılıkla kullanılan bir savunma mekanizmasıdır. Belli bir strese karşı oluşan bir yanıtın önemli bir parçası olup, kişiyi tehlike anında eyleme geçirmeyi amaçlar. Yani normal bir anksiyete mantıklı, gerekli hatta yaşamsaldır. Örneğin sınav kaygısı yaşamayan bir kişinin, o sınav için gerekli hazırlığı yapabilmesi için bir miktar anksiyete yaşamalıdır. Aksi halde başarı sağlamak için gereken motivasyonu bulması zorlaşacaktır. Beynimiz bir tehdit hissettiğinde, vücudumuzda bazı kimyasal reaksiyonlar ile yaralanmamızı önlemek için bir şekilde hareket sağlar. Bu da “savaş ya da kaç” olarak bilinen stres yanıtıdır. Stres yanıtı sırasında kalp hızı artar, nefes alışı hızlanır, kaslarımız gerginleşir ve kan basıncı yükselir.
Buradan da anlaşılacağı gibi anksiyete belli bir düzeye kadar normal hatta gereklidir. Çevre koşullarına uyum sağlama, harekete geçme, daha hızlı ve daha uygun tepki verme, başa çıkma becerilerinin gelişmesini sağlar. Akut orta düzeyde kaygı ve korku performansı arttırır. Anksiyete bozukluğu dediğimiz psikolojik destek gerektiren durum ise, bu kaygı halinin sürekli ve yüksek düzeyde olması ayrıca kişinin, plan yapma kapasitesini, uygun yargılamada bulunmayı, becerileri kullanmayı, yararlı bilgiyi kavramayı engelleyerek, düşünme ve eyleme geçmeyi ketlemesi ile oluşur.
Anksiyete neden olur? Kimlerde görülür?
Anksiyete bozukluklarının, genel olarak kadınlarda erkeklere göre daha sık görüldüğü bilinmektedir. Nedensel ilişkisinde ise genetik yatkınlık, serotonin dopamin gibi bazı nörotransmitter eksiklikleri, hipertiroidi, diyabet, kalp ve solunum hastalıkları gibi tıbbi hastalıklara ayrıca alkol uyuşturucu madde kullanımına bağlı ortaya çıkabilmektedir. Ayrıca kişinin olumsuz yaşam olayları, erken dönem ebeveyn kayıpları veya eleştirel, yetersiz bakım sağlayan veya aşırı korumacı ebeveyn tutumları anksiyete bozukluklarına zemin hazırlayabilmektedir. Bu bilgiler ışığında kesin bir neden sonuç ilişkisi olmamakla birlikte birey bütünsel olarak değerlendirildiğinde bu faktörler göz önüne alınarak değerlendirme yapılmaktadır.
Anksiyete tanısı nasıl konur?
Anksiyete bozukluğu tanısı konulabilmesi için diğer psikiyatrik bozukluklarda olduğu gibi öncelikle diğer tıbbi hastalıkların ayırt edilmesi gerekmektedir. Örneğin yaşanan şikayetlerin nedeni hipertiroidi olabileceğinden ayırıcı tanı sonrası değerlendirme yapılmalıdır. Normal hatta gerekli kabul ettiğimiz anksiyetenin bozukluk olarak adlandırılabilmesi için kişinin belli bir süre zarfında ve kişinin hayatını önemli derecede etkilemesi gerekmektedir. Ayrıca kişinin sosyal veya iş hayatında işlevselliğinin bozulması da önemli bir tanısal kriterdir.
Anksiyete belirtileri nelerdir?
Anksiyete bozukluğunun belirtileri çeşitlerine göre değişmekle birlikte, genel anlamda kişinin yoğun bir kaygı hali yaşaması, buna bağlı olarak, çarpıntı, nefes alamama, terleme titreme, kas gerilimi, göz bebeklerinde büyüme gibi bedensel belirtiler, felaket senaryoları, endişeler, imge ve obsesyonlar, motor huzursuzluk, kaçınma, kompulsiyonlar, yardım arama, güvenlik davranışları gibi bilişsel ve davranışsal belirtiler kümesi ile ortaya çıkmaktadır.
Anksiyete bozukluğunun türleri nelerdir?
- Ayrılma Anksiyetesi Bozukluğu
- Seçici Konuşmazlık(Mutizm)
- Özgül Fobi
- Sosyal Fobi
- Panik Bozukluk
- Agorafobi
- Yaygın Anksiyete Bozukluğu
- Maddenin ve Genel Tıbbi Durumun yol açtığı anksiyete bozukluklarıdır.
Tedavi yöntemleri nelerdir?
Anksiyete bozukluklarının tedavisi kişi özelinde anksiyete bozukluğunun türü ve şiddetine göre değişmektedir. İlaç tedavileri ve özellikle bilişsel davranışçı terapi gibi terapi yöntemleri ile kalıcı çözüm sağlanması amaçlanmaktadır. Kişinin anksiyete bozukluğunun ne olduğunu ve nasıl yaşandığını bilmesi dahi önemli ilerleme sağlarken, psikoterapinin önemi bu bozukluklarda ayrıca belirtilmelidir.
